- نویسنده
- 0 نظر
- 715 بازدید
قراردادها بخش مهمی از امور روزانه و فعالیت‌های روزمره ما محسوب میشوند که از طریق آن بسیاری از مقاصد خود را تامین می‌کنیم. با این حال باید در نظر بگیریم که یک قرارداد لزوما نمی‌تواند به صورت صحیح ادامه پیدا کند و ممکن است به دلایل مختلفی باطل شود. در این مقاله قصد داریم تا در رابطه با موارد بطلان عقد بیع و همچنین نکات مهم مربوط به آن صحبت کنیم.
موارد بطلان قرارداد
در ادامه به بررسی موارد بطلان عقد بیع که می‌توان از قانون مدنی ایران برداشت کرد، می‌پردازیم:
-
نبود قصد در انعقاد قرارداد
وجود قصد طرفین برای عقد قرارداد را می‌توان مهم‌ترین رکن هر قراردادی دانست و به این معناست که طرفین علاوه بر قصد انجام معامله، باید بر آثار انعقاد معامله مورد نظر توافق داشته باشند. به عنوان مثال، اگر شخصی بخواهد به طور صوری و فقط برای فرار از پرداخت بدهی‌های خود، ملک خود را به شخص دیگری منتقل کند، با توجه به نبود قصد واقعی برای انتقال مالکیت، قرارداد مابین آن‌ها باطل خواهد بود.
-
نداشتن اهلیت معامله
اهلیت یعنی صلاحیت، ظرفیت و شایستگی فرد و هر فردی برای انعقاد معامله باید آن را داشته باشد. بنابراین هر فردی برای انجام معامله باید دارای صفات زیر باشد:
-داشتن عقل (نداشتن جنون)
-بلوغ (صغیر نباشد)
-رشد یا سفیه نبودن (توانایی اداره اقتصادی اموال خود)
به عنوان مثال یک پسر 13 ساله را در نظر بگیرید که برای خرید یک دستگاه موتورسیکلت قراردادی را امضا می‌کند. در این مورد، به دلیل عدم اهلیت فرد مورد نظر (عدم بلوغ)، قرارداد باطل خواهد بود.
-
نامعین بودن مورد معامله
نامعین بودن یکی دیگر از موارد بطلان عقد بیع است و منظور از معین بودن مورد معامله، مال یا کاری است که یکی از طرفین قصد فروش یا تسلیم آن را دارد. در صورت نامعین بودن مورد معامله، با توجه به عدم شفافیت و قطعیت در تعهدات قراردادی، قرارداد مورد نظر باطل خواهد بود. به طور مثال، یک واحد مسکونی که نشانی و یا موقعیت آن مشخص نیست، در یک معامله در حال فروش است. در این مورد، طرفین معامله در صورت امضای قرارداد به دلیل نامعین بودن مورد معامله یا همان واحد مسکونی مورد نظر، توافقی باطل شده دارند.
-
نامشروع بودن هدف قرارداد
ذکر هدف از انعقاد قرارداد در متن آن، لازم نیست و هر کدام از طرفین ممکن است اهدافی در ذهن داشته باشند که از نظر قانونی موظف به افشای آن نخواهند بود. با این حال، اگر طرفین معامله قصد داشته باشند تا هدف معامله را در قرارداد ذکر کنند، باید هدفی مشروع در نظر داشته باشند. به عنوان مثال، قراردادی را در نظر داشته باشید که به موجب آن، طرفین قصد معامله یک خودرو را دارند. اگر در قرارداد ذکر شود که خودروی مورد نظر برای حمل مواد مخدر استفاده خواهد شد، قرارداد مورد نظر به دلیل نامشروع بودن هدف قرارداد باطل خواهد بود.
جبران خسارت بطلان قرارداد
خسارت ناشی از بطلان عقد بیع و مستحق للغیر درآمدن مبیع بنا به رای وحدت رویه شماره 733 هیئت عمومی دیوان عالی کشور محاسبه میشود و برابر است با محاسبه ثمن طبق نرخ شاخص تورم اعلام شده از سوی بانک مرکزی. از جمله خسارات قابل مطالبه خریدار جاهل به فضولی بودن معامله از فروشنده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش ارزش ثمن
- اجرت‌المثل افزایش قیمت مبیع که در نتیجه عمل خریدار حاصل شده است
- هزینه‌های انعقاد عقد
- ما به التفاوت ثمن و قیمت مبیع در حالتی که مبیع در دست خریدار تلف شده و مالک، قیمت آن را که بیش از ثمن بوده از خریدار دریافت نموده است.
- هزینه اقامه دعوا و حق‌الوکاله وکیل
- ارزش حقوقی کسب شده توسط خریدار همچون حق کسب و پیشه در مبیع
موارد عدم بطلان قرارداد
برخی موارد وجود دارند که در صورت رعایت نشدن، هیچ تغییری در روند معامله ایجاد نمی‌کنند و به نوعی باعث بطلان عقد بیع نمی‌شوند که در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم:
-
اشتباه در اوصاف مهم مورد معامله
در اینجا منظور از اشتباه در اوصاف مهم مورد معامله، مواردی است که تاثیر به‌سزایی در معامله ندارد. به عنوان مثال، فردی قصد خرید یک فرش دستبافت کاشان یا یزد را داشته باشد و با پرداخت هزینه آن، یک فرش ماشینی را دریافت کند. با توجه به اینکه این مورد، یک تفاوت مهم و آشکار محسوب میشود و جزو اوصاف اساسی یک کالاست، بنابراین باعث بطلان معامله می‌گردد.
-
اشتباه در ارزش مورد معامله
اشتباه در ارزش مورد معامله، یکی دیگر از موارد عدم بطلان عقد بیع که باعث فسخ قرارداد نمی‌شود ولی مشتری این حق را دارد تا برای فسخ قرارداد اقدام کند. به عنوان مثال، کالایی را در نظر بگیرید که 30 میلیون ارزش داشته باشد و در معامله دو یا سه میلیون بیشتر فروخته شود. در این صورت قرارداد مورد نظر باطل نخواهد بود ولی مشتری حق فسخ خواهد داشت.
-
اشتباه در انگیزه
انگیزه یا قصد یک عامل درونی محسوب میشود که یک فرد با توجه به آن، موردی را خریداری می‌کند. منظور از اشتباه در انگیزه این است که فرد با تصورات خود، کالایی را خریداری می‌کند ولی کالای مورد نظر با تصوراتش یکسان نباشد. در این صورت، قرارداد مورد نظر صحیح است؛ چرا که موضوع یا هدف مورد نظر در لفظ بین طرفین مطرح نشده است و تنها در خیال و تصور طرف معامله بود.
-
اشتباه در جهت معامله
منظور از جهت معامله همان هدف و قصد افراد برای معامله است و در نظر بگیرید اگر فردی منزل خود را به فروش برساند تا فرزند خود را به خارج از کشور بفرستد، در صورت خارج نشدن فرزند، معامله صحیح خواهد بود.
-
اشتباه در شخص طرف
اشتباه در شخص طرف، یکی دیگر از موارد عدم بطلان عقد بیع است که در بسیاری از معاملات پیش می‌آید. در بسیاری از معاملات شخصیت طرف عقد قرارداد، ملاک یا دلیلی برای انعقاد قرارداد یا عقد میان طرفین نیست. به طور مثال، در صورتی که به جای آقای رضایی، با آقای مهدوی معامله صورت گرفته باشد، بطلان معامله اتفاق نمی‌افتد.
نکات مهم حقوقی در خصوص بطلان قرارداد
1. عدم رضایت کامل طرفین: اگر یکی از طرفین به هر دلیلی رضایت کامل نداشته باشد، عقد بیع باطل است.
2. نقص در اهلیت طرفین: اگر یکی از طرفین فاقد اهلیت عقد باشد، مثل کودک یا مجنون، عقد بیع باطل است.
3. عدم تعیین موضوع بیع: اگر موضوع بیع به درستی تعیین نشده باشد، عقد باطل است.
4. عدم تعیین ثمن: اگر ثمن (قیمت) در عقد بیع مشخص نشده باشد، عقد باطل است.
5. معامله بر چیزی که در ملکیت طرفین نیست: اگر موضوع بیع ملکیت طرفین نباشد، عقد باطل است.
6. معامله بر چیزی که قابل تصرف نیست: اگر موضوع بیع قابل تصرف نباشد، عقد باطل است.
7. معامله بر چیزی که از جهت شرعی ممنوع است: اگر موضوع بیع از نظر شرعی ممنوع باشد، عقد باطل است.
تا چه زمان می توان خسارت بطلان عقد بیع را گرفت؟
بر اساس قوانین و مقررات، مهلت طرح دعوای بطلان یا فسخ عقد بیع و مطالبه خسارات مربوط به آن، به شرح زیر است:
1. در صورت بطلان عقد بیع به لحاظ نقص در رکن یا شرایط صحت عقد، مدت زمان طرح دعوا برای بطلان و مطالبه خسارات، تا زمان انقضای دوره مرور زمان است. طبق ماده 1288 قانون مدنی، مدت مرور زمان برای دعاوی ناشی از عقود، 15 سال است.
2. در صورت فسخ عقد بیع به لحاظ تخلف یکی از طرفین از تعهدات خود، مطابق ماده 369 قانون مدنی، مهلت طرح دعوای فسخ عقد و مطالبه خسارات ناشی از آن، تا 5 سال پس از فسخ عقد است.
بنابراین، حداکثر مهلت قانونی برای طرح دعوای بطلان یا فسخ عقد بیع و مطالبه خسارات مربوطه، 15 سال و 5 سال است. پس از انقضای این مهلت ها، دیگر امکان طرح چنین دعاوی وجود ندارد.
سخن پایانی
در این مقاله اشاره کردیم که بطلان عقد بیع شامل مواردی میشود که در صورت عدم رعایت آن‌ها، قرارداد باطل می‌گردد. در واقع اغلب افراد برای برقرای ارتباطات خود نیاز به انعقاد قرارداد و معاملاتی دارند و قواعد را در نگارش آن در نظر می‌گیرند که در صورت عدم رعایت آن، امکان ابطال قرارداد وجود دارد. توصیه می‌کنیم در ارتباط با هر گونه بطلان قرارداد یا عدم بطلان، با کارشناسان و وکلای مجرب در این حوزه ارتباط برقرار نمایید که پیشنهاد ما کارشناسان وکیل خبره هستند. مشورت با مشاورین مجموعه وکیل خبره باعث میشود تا از ریزه‌کاری‌های آن بیشتر آگاه شوید و از ضرر و زیان در قرارداد در امان بمانید. شما می توانید در این زمینه در خصوص با بهترین وکیل حقوقی در تهران صحبت نمایید.
سوالات متداول
1- چه مواردی باعث بطلان عقد بیع میشود؟
مواردی که شامل باطل شدن قرارداد میشوند، عبارتند از اشتباه در نوع عقد، اشتباه در مورد عقد، اشتباه در خود موضوع معامله و اشتباه در شخص طرف معامله.
2- آیا همه اشتباهات در عقد قرارداد باعث باطل شدن معامله میشوند؟
خیر، تنها برخی از اشتباهات در انعقاد معامله باعث باطل شدن معامله میشوند که در قانون مدنی نیز بیان شده‌اند و برخی از اشتباهات دلیلی برای باطل شدن معامله نخواهند بود.
3- بطلان معامله چگونه انجام میشود؟
برای بطلان معامله لازم است تا مراحل تشکیل حساب کاربری ثنا، تنظیم دادخواست و ثبت آن از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام شوند که به منظور کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با کارشناسان وکیل خبره ارتباط برقرار کنید.
